بررسی تطبیقی شایسته سالاری در اندیشه سیاسی علوی و مدینه فاضله فارابی

نقش حکومت در ادار? امور اجتماعی و ایجاد نظم و عدالت، تصدی حکومت به دست شایسته ترین فرد را ضروری می نماید. این موضوع از آغاز حیات اجتماعی بشر، مورد توجه تمام اندیشمندان سیاسی بوده و هر یک، بر مبنای فرهنگ، عرف و آیین خود، معیارهای شایستگی را به گونه ای تبیین نموده اند. از آنجا که دین اسلام، دینی جامع بوده و برای هم? ابعاد زندگی بشر، برنامه دارد، در خصوص حکومت نیز، دارای معارف گسترده و همه جانبه ای است؛ امام علی (علیه السلام)، در میان پیشوایان اسلام، بیشترین سهم از معارف حدیثی در باب حکومت و زمامداری را به خود اختصاص داده است که در طول تاریخ، این معارف مورد استناد مسلمانان قرار گرفته و از آن بهره ها برده اند. امام علی (علیه السلام) پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به عنوان یگانه پرچمدار دفاع از حریم حکومت اسلامی مطرح اند. این دفاع و صیانت دارای ابعاد متفاوتی است؛ از مهم ترین این ابعاد فریادهای دشمن شکن برای ریشه کن سازی انحرافات ایجاد شده در حکومت اسلامی و تبیین اوصاف و شرایط زمامداران و کارگزاران مسلمان است. در میان حکمای مسلمان، یکی از چهره هائی که حکمت و معرفت حق و حقیقت را به درستی، از بعد فردی خارج دانسته و لازمه رسیدن به آن را حیات اجتماعی و بر پایی حکومت فاضله ای که حرکت در مسیر معرفت و حکمت را میسر نماید، برشمرده، فارابی است. فارابی از معدود حکمای اسلامی است که برای اولین بار، قسمت عمده ای از تأملات فلسفی خود را به فلسفه سیاسی، کیفیت تشکیل حکومت فاضله، تبیین اوصاف و شرایط لازم برای حاکم فاضل و نحو? ادار? جامعه و تشکیلات نظام مند و طبقه بندی شده برای حکومت اختصاص داده و این امر را مقدمه ای برای قرار گرفتن در مسیر سعادت و معرفت خداوندی که نهایت کمال انسانی است دانسته است، از این رو می توان وی را به حق بنیانگذار فلسف? سیاسی در اسلام دانست. یکی از مهم ترین مباحث مطرح در اندیشه های سیاسی امام علی (علیه السلام)، ضرورت حکومت شایستگان و تبیین اوصاف و شرایط شایستگی است؛ این امر، از دغدغه های فکری فارابی نیز به شمار می رود. این رساله در صدد تطبیق معارف حدیثی در باب شایسته سالاری با متون فلسف? سیاسی اسلامی در این زمینه از اصلی ترین منابع آن یعنی آثار امام علی (علیه السلام) و ابونصر فارابی، با روش توصیفی و تحلیلی است؛ که ضمن پرداختن به دیدگاههای هر یک از ایشان و تبیین و تحلیل آن، به مقایس? تطبیقی آراء آنها از حیث دوری و نزدیکی، میزان تأثیر پذیری یا عدم آن، تطابق یا تخالف، می پردازد و در پایان نتیجه می گیرد: میان آراء حکومتی امام علی (علیه السلام) و ابونصر فارابی، در باب شایسته سالاری، تضاد و تخالفی وجود ندارد، بلکه از جهات بسیاری آراء ایشان متشابه و همسو است و می توان آراء امام علی (علیه السلام) را بیان تفصیلی و آراء فارابی را بیان تلخیصی و تئوریک از یک واقعیت دانست و چنین استنباط کرد که خطوط کلی آراء فارابی، امتداد نظریات امام علی (علیه السلام) است و سعی او بر این بوده که دیدگاه های امام علی (علیه السلام) را در قالبی فلسفی و معرفت شناسانه و تئوریزه، ارائه دهد.